“Ik was er met mijn eigen ogen bij,” sprak Kleine Mevrouw vol verontwaardiging terwijl ze me vertelde hoe een klasgenootje gepest werd. Ik beet op mijn tong: dit was niet het moment haar te wijzen op een stijlfout of om uit te leggen dat het een pleonasme was. Maar dit moment herinnerde me aan de alomtegenwoordigheid van taalkundige subtiliteiten in ons dagelijks leven, zelfs in de onschuldige woorden van een kind. Laten we het vandaag eens hebben over dubbelspel in taal: pleonasmes en tautologieën komen namelijk heel vaak voor!
Wat is een pleonasme?
Een pleonasme is een uitdrukking waarin eenzelfde begrip dubbel is uitgedrukt. Denk aan ‘groen gras’, ‘witte sneeuw’ of ‘ronde cirkel’. Zoals Kleine Mevrouw al snel zal leren, is gras altijd groen (tenzij het dood is) en cirkels zijn altijd rond.
Pleonasme in de praktijk
Pleonasmes zijn dus dingen die je dubbelop zegt. En hoewel je de fouten in de vorige alinea niet zo snel zult maken, sluipen ze toch regelmatig in teksten. Wat dacht je bijvoorbeeld van:
Encrypteer de beveiligde data: Als de data al beveiligd is, waarom zou je het dan nog extra gaan encrypten? Dit soort zinnen kan voor verwarring zorgen, of zelfs een vals gevoel van veiligheid creëren.
VPN Netwerk: “VPN” staat voor “Virtual Private Network,” dus als we zeggen “VPN Netwerk”, is ‘Netwerk’ een pleonasme. Simpelweg “VPN” zou voldoende moeten zijn.
Wat is een tautologie?
Een tautologie is het gebruik van twee woorden of uitdrukkingen die eigenlijk hetzelfde betekenen, maar dan dubbel. Voorbeelden zijn ‘nooit ofte nimmer’ en ‘gratis en voor niks’.
Tautologieën in de praktijk
Soms zijn tautologieën prima om te gebruiken. Vooral in spreektaal. Maar geschreven kunnen ze ook voor verwarring zorgen. Denk maar eens aan:
Nieuwe innovatie: Innovatie betekent dat er iets nieuws en anders wordt geïntroduceerd, dus het bijvoeglijk naamwoord ‘nieuw’ is echt niet nodig. Oef.
Geplande toekomstige update: Updates vinden altijd in de toekomst plaats en als ze zijn gepland, is dat de toekomstige, nou ja, overbodig.
Voorkom verwarring
Laten we eerlijk zijn, niemand houdt van een warrig verhaal. Pleonasmen en tautologieën zijn die stiekeme boosdoeners die onze heldere communicatie ondermijnen, gewoonweg door ons te laten verdwalen in een zee van overbodige woorden. Duidelijk en direct schrijven zonder onnodige herhalingen maakt niet alleen je punt sneller duidelijk, maar toont ook respect voor de tijd van jouw luisteraars of lezers. Kies je woorden zorgvuldig, wees zuinig met je zinsconstructies, en voila: je boodschap landt soepeler en je komt zelfs een tikje professioneler over. Dus, knip die overbodige woorden weg en laat je boodschap stralen in al zijn eenvoud en duidelijkheid!
De charme van redundantie
Geloof het of niet, soms hebben pleonasmen en tautologieën hun eigen charme en plekje in onze babbel. Hoe vaak zeggen we niet “witte sneeuw” of “oude opa”, terwijl we best weten dat het een tikkeltje dubbelop is? In casual gesprekken en zelfs in verhalen kunnen ze een bepaald ritme of nadruk geven die gewoon lekker bekt. “Ik zag het met mijn eigen ogen” – tuurlijk, technisch een pleonasme, maar het heeft net dat beetje extra drama, toch? En laten we eerlijk zijn, sommige van die overtollige woorden en uitdrukkingen zitten zo ingebakken in onze manier van praten dat ze er gewoon bij horen. Dus ja, terwijl we vaak mikken op die strakke, heldere communicatie, gooien we er soms een pleonasme of tautologie in voor de smaak. En dat is helemaal prima, zolang we maar bewust blijven van wanneer en hoe we ze gebruiken!
De dunne lijn tussen extra en overtollig
Wie houdt er niet van een goed potje woord-jongleren? Pleonasme en tautologie zijn de ondeugende boefjes in onze communicatie die, als je ze slim inzet, juist dat beetje extra kunnen geven. Soms vertroebelen ze de boel behoorlijk, maar soms zorgen ze voor net dat beetje pit. Of je nu om “extra bonus” punten vraagt bij een spelletje of iemand vraagt “absoluut zeker” te zijn, die extra woorden sluipen erin voor je er erg in hebt. En weet je, dat is helemaal niet erg. Ja: streef naar heldere communicatie, maar knipoog af en toe ook naar die olijke overtollige woorden.
Ben jij inmiddels absoluut zekerdat de boodschap op je website extra helder is, of mag er hier en daar nog wat bijgeschaafd worden? Dan help ik je graag. Neem je contact met me op?